فرصت ها وچالش های عضویت افغانستان درشورای حقوق بشرسازمان ملل؛

مقدمه: به تاریخ ۱۶ اکتوبر امسال، افغانستان با به دست آوردن ۱۳۰ رأی در انتخاباتی که در مجمع عمومی سازمان ملل متحد برای گزینش اعضای شورای حقوق بشر این سازمان برگزار شده بود، برای اولین بار کرسی عضویت آن شورا را به دست آورد. افغانستان برای احراز یک کرسی از میان چهارکرسی منطقه‌ی آسیا و پسیفیک با کشورهای نیپال، قطر، پاکستان و مالیزیا به رقابت پرداخته و پس از گذراندن ماراتن نفس‌گیری با تفاوت یک رأی از سد کشور مالیزیا گذشت و عضویت شورای حقوق بشر را برای سال‌های ۲۰۱۸-۲۰۲۰ حاصل کرد. عضویت افغانستان در شورای حقوق بشر سازمان ملل را به صورت خلاصه می‌توان جهش پیشتازانه‌ای در عرصه‌ی دیپلوماسی چندجانبه‌ی افغانستان دانست که بدون شک مانند هر تجربه و کار سازمانی دیگر، فارغ از فرصت‌ها و چالش‌های خاص خود برای افغانستان نخواهد بود. افغانستان برای اولین بار در یک‌ونیم دهه‌ی پسین تریبون سه‌ساله‌ای را در اختیار خواهد داشت که علاوه بر ارایه‌ی دست‌آورد‌ها و چالش‌های داخلی خود در عرصه‌ی حقوق بشر با جامعه‌ی جهانی، حق ابراز نظر و طرح پیشنهاد و انتقاد از وضعیت حقوق بشر در سراسر جهان را داشته و به عنوان عضو شورای حقوق بشر به مسایل حاد و چالش‌برانگیز حقوق بشری رأی خواهد داد.

مأموریت شورای حقوق بشر Mandate of the Human Rights Council

مهم‌ترین نکته‌ای که پیرامون شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد باید به خاطر داشت این است که قطع‌نامه‌ها یا فیصله‌های این نهاد برای دولت‌های عضو و ناظر الزامیت حقوقی ندارد اما تعهدات قوی سیاسی به بار می‌آورد. دلیل این امر در چگونه‌گی کارکرد سازمان ملل نهفته است، زیرا یگانه نهاد سازمان ملل که فیصله‌های الزام‌آور صادر کرده می‌تواند عبارت از شورای امنیت است.
کارکرد مهم شورای حقوق بشر سازمان ملل عبارت از حصول اطمینان از تطبیق و اجرای حقوق بشر بر مبنای حقوق بین‌الملل و به صورت خاص به اساس رویه‌ها و راه‌کار‌های سازمان ملل متحد می‌باشد. به صورت مشخص مأموریت یا کارکرد شورای حقوق بشر در سه مورد زیر خلاصه می‌شود:
نخست، ایجاد معیارهای بین‌المللی در عرصه حقوق بشر، مانند حقوق بشر و نهاد‌های خصوصی.
دوم، ایجاد ابزارها یا رویه‌هایی که دارای الزامیت حقوقی باشد، مانند ایجاد رویه‌های درج شکایات فردی روی کنوانسیون‌های حقوق بشر مانند کنوانسیون حقوق طفل. این رویه‌ها هرگاه به صورت اختیاری توسط دولت‌ها اتخاذ شده و یا دولت‌ها به آن‌ها بپیوندند، الزامیت حقوقی به بار می‌آورد.
سوم، ارتقا یا تقویت حقوق بشر بر اساس گفت‌وگو و تعامل سازنده از طریق ظرفیت‌سازی و همکاری‌های تخنیکی با کشورها.

ساختار شورای حقوق بشر

شورای حقوق بشر را می‌توان به عنوان یک اجتماع بین‌المللی دولت‌ها مد نظر داشت که متشکل از همه اعضای سازمان ملل متحد است. اعضای شورای حقوق بشر به دو بخش کشورهای عضو و ناظر تقسیم می‌شوند. تعداد کشورهای عضو شورای حقوق بشر ۴۷ کشور منقسم به حوزه‌های جغرافیایی می‌باشد که هر کشور برای یک دوره سه‌ساله انتخاب می‌شود. تفکیک جغرافیایی شورای حقوق بشر به بخش‌های آسیا و پسیفیک (۱۳ کرسی)، آفریقا (۱۳ کرسی)، امریکای لاتین و کارابیین (۸ کرسی)، اروپای غربی (۷ کرسی) و اروپای شرقی (۶ کرسی) صورت گرفته است. یک‌سوم اعضای شورای حقوق بشر همه ساله تغییر می‌کند (مانند چهار عضو حوزه آسیا و پسیفیک که در دوره ۲۰۱۸-۲۰۲۰ نو شده و به همین اساس افغانستان شامل اعضای شورا شد). هر کشور می‌تواند دوبار به صورت پی هم خود را به عضویت شورا نامزد کرده و عضو شورا شود اما حق نامزدی برای دوره سوم به صورت پی هم را ندارد. مجمع عمومی سازمان ملل متحد حق تعلیق عضویت اعضای شورای حقوق بشر را دارا است و این حق صرف یک‌بار در برابر دولت لیبیا از تاریخ ۱ مارچ تا ۱۹ نوامبر ۲۰۱۱ استفاده شده است. معنای این امر این است که مجمع عمومی سازمان ملل متحد به عنوان نهاد مادر شورای حقوق بشر، همواره اجراات اعضای این شورا را مد نظر دارد.

نشست‌های شورای حقوق بشر
Human Rights Council Sessions

نشست‌های شورای حقوق بشر به دو بخش جلسه‌های عادی و جلسه‌های خاص تقسیم شده است. جلسه‌های عادی شورا سالانه سه بار در ماه مارچ برای چهار هفته که نشست ماه مارچ به عنوان نشست اصلی شورا نیز یاد می‌شود، ماه جون برای سه هفته و ماه سپتامبر برای سه هفته؛ برگزار می‌شود. در کل ده هفته در سال برای جلسه‌های عادی شورا اختصاص یافته است.
آجندا یا برنامه کاری روزانه Agenda Itmes شورا به ترتیب شامل ده بخش زیر است:
بخش اول- موضوعات سازمانی و رویه‌ای Organisational and procedural matters
جلسه‌های بخش اول در نخستین روز و ساعت کاری شورا برگزار و طی آن تقسیم اوقات نشست‌های یک دوره که از ماه جنوری تا دسامبر هر سال را در بر می‌گیرد، به تصویب می‌رسد. این جلسه هم‌چنان اعضای بیرون شورا که شامل رییس و چهار معاون شورا از هر حوزه جغرافیایی می‌شود، مأموریت‌های ویژه شورای حقوق بشر را انتخاب و گزارش کاری شورای قبلی را نیز تصویب می‌کند.
بخش دوم- گزارش سالانه کمیشنر عالی حقوق بشر سازمان ملل متحد، گزارش دفتر کمشنر عالی حقوق بشر و گزارش سرمنشی سازمان ملل متحد.
بخش سوم- ارتقا و حراست از حقوق بشر به شمول حقوق مدنی سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به شمول حق توسعه. مهم‌ترین بخش کار شورای زیر عنوان بخش سوم برگزار شده و بیشترین قطع‌نامه که در برگیرنده مهم‌ترین بخش‌های حقوق بشر است زیر همین عنوان به تصویب می‌رسد.
بخش چهارم- شرایط حقوق بشر که نیاز به توجه شورا دارد. طی این بخش شورا به بررسی نقض و نقص حقوق بشر در کشورهای مشخص می‌پردازد.
بخش پنجم- نهاد‌ها و رویه‌های حقوق بشر. بخش ششم- مرور دوره‌ای جهانی. بخش هفتم- وضعیت حقوق بشر در فلسطین و سایر سرزمین‌های اشغالی. این بخش از برنامه‌ی کاری شورا از جمله چالش برانگیزترین بخش کاری شورا است و کشورهای ایالات متحده امریکا و اسراییل همواره خواهان حذف این بخش از برنامه‌ی کاری شورا هستند. بخش هشتم پی‌گیری و تطبیق اعلامیه و برنامه‌ی عمل ویانا (حق توسعه). بخش نهم- نژادپرستی، تبعیض نژادی، بیگانه‌هراسی و سایر اشکال عدم مدارا و پی‌گیری و تطبیق اعلامیه و برنامه‌ی عمل دوربن. در نهایت بخش دهم- همکاری‌های تخنیکی و ظرفیت‌سازی.
نشست‌های شورا در سه قالب مباحث عمومی، گفت‌وگوهای متقابل و میزگردها برگزار می‌شود که به شمول دولت‌های عضو و ناظر شورا، نهادهای ملی حقوق بشر، سازمان‌های بین‌المللی غیردولتی «NGO» نیز در این نشست‌ها اشتراک و حق ابراز نظر و ایراد بیانیه دارند.
نشست‌های خاص شورا شامل برنامه‌ی سالانه شورا نبوده و بر اساس درخواست یک سوم اعضای شورا برگزار شده می‌تواند. این نشست‌ها روی وضعیت حقوق بشر در کشورهایی خاص، مانند کانگو، سوریه، عراق، دارفور و غزه برگزار شده و یا هم‌چنان ممکن روی موضوعات حاد جهانی مانند بحران مواد غذایی در جهان تدویر شود.

فرصت‌ها

طوری که در بالا گفته شد، عضویت افغانستان در شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد توأم با چالش‌ها و فرصت‌ها خواهد بود. نخست کسب عضویت شورای حقوق بشر در نفس خود یک جهش و گام بزرگ در راستای موفقیت دیپلوماسی چندجانبه‌ی افغانستان است. این نخستین بار است که دیپلوماسی افغانستان شاهد قرارگرفتن در موقعیت تصمیم‌گیری در یکی از اجتماع‌های مهم جهانی شده است. فرصت‌های فراراه افغانستان به عنوان عضو شورای حقوق بشر را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:
۱- افغانستان عملاً در موقعیتی قرار گرفته است که در صورت تنظیم برنامه‌ی مدون سه‌ساله و حمایت رهبری حکومت، به عنوان یک کنش‌گر فعال در عرصه حقوق بشر به سطح جهانی قد علم کرده می‌تواند.
۲- کشورهای مانند ایران، عربستان، چین، روسیه، هند و پاکستان هم‌چنان منطقه‌ی آسیای میانه و خاور‌میانه که هر‌کدام از کشور‌ها و مناطق یاد‌شده روی اوضاع جاری افغانستان اثرگذار هستند، در بین شورای حقوق بشر با چالش‌های جدی ناشی از مباحث این شورا مواجه‌اند. حالا این فرصت به افغانستان دست داده است تا با استفاده از عضویت و حق رأی در شورای حقوق بشر به عنوان یک کشور فعال و کنش‌گر پیرامون حقوق بشر با هر یک از کشور‌های یادشده چانه‌زنی سیاسی کرده و در میدان سیاست و روابط بین‌الملل منافع ملی خود را دنبال کند.
۳- تلفات غیر نظامیان در جریان حمله‌های تروریستی گروه‌های هراس‌افگن یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های انسانی در برابر دولت و مردم افغانستان است. گزارش‌های سالانه یوناما در مورد تلفات غیر نظامیان وحشت‌ناک و اکثریت جنایات تروریستان از جانب یوناما به عنوان جنایت‌های جنگی مستند‌سازی شده است. افغانستان می‌تواند از تریبون شورای حقوق بشر بحث تلفات غیر نظامیان به عنوان جنایت ضد بشری را همواره پی‌گیری و عاملان آن جنایت‌ها و حامیان بیرونی‌شان را زیر فشار قرار داده و حتا به انزوا بکشاند. جنایات جنگی و کشتار غیر ‍نظامیان، مسوولیت جزایی بین‌المللی را برای عاملان آن جنایت‌ها و حامیان‌شان به میان می‌آورد، طوری که هیچ قرارداد و توافق صلح نمی‌تواند مانع به محاکمه‌کشانیدن عاملان جنایات جنگی و ضد بشری شود. بناً عضویت شورای حقوق بشر یک فرصت بالقوه را برای واردکردن فشار به تروریستان و حامیان‌شان مهیا ساخته است.

منبع : روزنامه ی هشت صبح افغانستان